Op het grondgebied van Montenaken aan de grens met Kortijs, tussen het Tommeveld en het Rosenbosveld, vinden we een eenzaam gelegen veldkapel, ‘Snyerskapel’ genoemd. Ze heeft haar naam te danken aan de familie Snyers waaraan ze sinds generaties toebehoort. Eeuwen geleden werd op deze plaats een lid van de familie, een jonkman te paard, bij valavond door rovers overvallen en zwaar toegetakeld. Als dankbetoon voor de goede afloop van dit verschrikkelijk incident werd deze veldkapel hier gebouwd.
De kapel ligt ietwat in een laagte tussen de heuvels van het voor onze streken typerend Haspengouws landschap langs het tracé van een vroegere Romeinse heirbaan, de Nijvelse Baan. De kapel lijkt eigenzinnig te zijn georiënteerd t.a.v. deze Nijvelse Baan, maar wetende dat destijds er nog een weg komende van Niel (via de Oude Tramstraat) zuidwaarts verder liep richting Trognée, kunnen we deze oriëntatie perfect plaatsen. Tot 2001 was de kapel omgeven door vier reusachtige lindebomen. Na een inspectiebezoek ter plaatse zijn we het roerend eens; de tijd lijkt hier te hebben stilgestaan…
omgeven door 3 staande en 1 gevelde lindeboom (december. 2001)
Foto 2 : Kapel 7 jaar later in een minder toepasselijke
witgroene kleur. (april 2008)
De kapel is gebouwd in baksteen uit de streek, volgens een vierkant grondplan (3,60 m x 3,60 m). Het gebouw is gecementeerd en witgekalk en heeft onderaan een groengeschilderde plint. De deuropening in de voorgevel omvat een vlakke kalkstenen omlijsting met een diamantblok als sluitsteen. De groengeverfde metalen toegangsdeur met geldsleuf is geen overbodige luxe tegen ongewenste bezoekers in dit verlaten landschap. Via een tralievenster kan men een glimp opvangen van het donkere interieur. De spitsboogvormige venstertjes in de zijgevels, versierd met een vlakke kalkstenen omlijsting en lekdrempel, zijn uit noodzaak dichtgemetseld en geven aan deze sierlijke kapel een bunkerachtig uitzicht. Het geheel is voorzien van een leien tentdak met centrale bliksemafleider, of is dit het restant van een vroeger kruis ?
Meerdere vrome beelden nodigen de voorbijgangers uit om een bezoekje te brengen aan dit kleine heiligdom. Wanneer we de kapel betreden, trekt het mooie houten altaar met retabel onze bijzondere aandacht. Het retabel wat nu deel uitmaakt van het altaar is een duplicaat van een beschilderd paneel dat hier tot 1979 hing en waar we, gezien de historische waarde, toch even willen bij stilstaan. Het schilderij werd in 1979 nietsvermoedend door de eigenaars uit de kapel verwijderd om het te behoeden voor de plagen van vandalisme waarmee de veldkapel reeds meermaals geconfronteerd werd. Na enige rondvraag kwam men erachter dat het om een tot dan onbekend werk bleek te gaan uit de tijd van de Vlaamse Primitieven.
Het betreft een olieverfschildering op eiken paneel in staand formaat (121 x 62 cm), welke de toepasselijke naam ‘Kruisiging’ heeft meegekregen. De oude, waarschijnlijk niet oorspronkelijke lijst van het schilderij (129,5 cm x 70,5 cm) bevat sporen van bladgoud. Het schilderij wordt met enige voorzichtigheid toegeschreven als een vroeg werk van Frey Carlos en zou omstreeks 1500 zijn geschilderd. Frey Carlos was uit Vlaanderen afkomstig en heeft hier naar alle waarschijnlijkheid een opleiding als kunstenaar genoten. Later heeft hij zich in Portugal gevestigd en leefde en werkte er vanaf 1517 als hiëronymiet in het klooster van Espinheiro in de buurt van Evora. Als broeder leidde hij daar het plaatselijke atelier. Dit verklaart ook waarom het schilderij in verband wordt gebracht met de Portugese kunst rond 1520.
Men gaat er vanuit dat dit paneel ooit het linkerluik moet zijn geweest van een verloren gegane triptiek waarvan het middenpaneel vermoedelijk een ‘Kruisafneming’ voorstelde. Dit leidt men af uit het feit dat de schilder de groep rond de treurende Moeder Gods, beginnend bij Maria Magdalena knielend voor het kruis, uitgebeeld heeft op een heuvel die naar rechts oploopt en waardoor het schilderij om een voortzetting vraagt. Bemerk achter de Maagd Maria, aan de rechterkant Johannes de Evangelist en twee vrouwen. Aan de linkerkant staat een drietal soldaten toe te kijken.
Gezien de uniciteit van de schildering werd het in langdurige bruikleen gegeven aan de Stedelijke Musea Brugge. In de periode 1980-82 werd het gereinigd en gelijmd in het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium te Brussel en 7 jaar later, in 1988-89, vond de afwerking van de restauratie plaats in het museumatelier (P. Vanden Bussche) van Brugge. Het werk werd in 1989 door de stad Brugge definitief verworven en is te bezichtigen in het Groeningemuseum te Brugge.
Wanneer het ‘Kruisigingspaneel’ in de Snyerskapel werd geplaatst is niet bekend. We vermoeden wel dat het altaar in functie van dit prachtige schilderij werd vervaardigd en pas achteraf in de kapel werd ondergebracht. Een verborgen spitsboogvormige nis achter het altaar staaft enigszins ons vermoeden.
In de kapel treffen we een arsenaal van heiligenbeelden aan waaronder centraal op het altaar een beeld van O. L. Vrouw van het H. Hart omgeven door o.a. 2 beelden van O. L. Vrouw van Banneux, een beeld van H. Antonius van Padua, 2 beelden van het H. Hart van Jezus, een groot beeld van de H. Louis en tegen de linkerwand een beeld van de H. Jozef met Kind.
In het verleden had een gepolychromeerd houten beeld van de H. Cornelius hier ook een vaste stek opgeëist, maar het werd in 1979 door de eigenaars uit de kapel gehaald om het veilig te stellen. Twee andere beelden werden aan de kerkfabriek van Montenaken geschonken.
Op een wandornament aan de rechterkant staat het beeld van de H. Brigitte, vergezeld van een rund aan haar voeten. De H. Brigitte, wiens naamfeest valt op 1 februari, is ook gekend als de H. Brigida van Kildare uit Ierland. Reeds tijdens haar leven werden haar verschillende wonderen toegekend. Elke boom die zij aanraakte begon meteen te bloeien en het vee was bij haar in veiligheid. Hier te Montenaken wordt ze als abdis uitgebeeld met een boek in haar hand. De H. Brigitte wordt beschouwd als de patrones van onder meer de landbouwers, koeien en paarden. Ze wordt veelal aanbeden tegen veeziekten en ongelukken. Als patrones van het gevogelte of pluimvee wordt ze ook al eens afgebeeld in het bijzijn van enkele ganzen. De pluim van een zieke kip, alsook een pluk haar van de vacht van een ziek dier wordt hier wel eens tussen de tralies van de toegangsdeur gestoken om genezing te bekomen…
Jaarlijks vindt hier op 15 augustus een wijding van dieren plaats. Vooral paarden en honden, uiteraard vergezeld van hun baasjes, nemen deel aan deze wijding.
Achter de kapel, onder een dikke esdoorn, wordt de calvarieberg gesymboliseerd door een houten kruis met corpus op een verhoogsel in natuursteen.
Om een verloedering van de kapel tegen te gaan heeft het gemeentebestuur in 2001 met de eigenaar, Georges Snyers uit Hannuit, een erfpachtovereenkomst afgesloten. Dit houdt in dat de gemeente de Snyerskapel in erfpacht krijgt voor de duur van 99 jaar mits een jaarlijkse vergoeding van één frank. Met deze nobele daad heeft de gemeente zich ertoe verbonden de kapel tijdens de duur van de erfpachtovereenkomst te onderhouden en op eigen kosten de nodige herstellingswerken uit te voeren om alzo deze beminde locatie in ons pittoresk landschap te vrijwaren. In hoeverre het omwaaien van één der vier eeuwenoude linden heeft bijgedragen tot het afsluiten van dit pact laten we in het midden. Wel staat vast dat het vellen van de drie overige lindebomen als een zeer spijtige dwaling kan worden bestempeld. Een klein eerherstel in de vorm van het aanplanten van vier nieuwe lindebomen is hier zeker op zijn plaats…
Meer informatie over deze en alle andere kapellen van de gemeente Gingelom kan U in onze publicatie ‘Kapelletjes langs ’s Heeren wegen te Gingelom‘ terugvinden. Deze uitgave is verkrijgbaar via het secretariaat of in de bibliotheek van Gingelom.